روزنامه ابتکار
1397/01/19
جایگاه ادبیات کلاسیک در سرانه مطالعه ایرانیان کجاست؟ انتخاب سخت میان کلاسیک های مشهور و تازه‌های محبوب
فاطمه امینالرعایادیوان حافظ، رباعیات خیام، تاریخ بیهقی، مثنوی معنوی، کلیله و دمنه، بهشت گمشده، کمدی الهی، ایلیاد و اودیسه و ...؛ شاید بعضی از این آثار کلاسیک بخشی از قفسه کتابخانه‌مان را پر کرده باشند، اما چند بار به سراغ آنها رفته‌ایم؟ آیا ادبیات کلاسیک تنها کارکرد دکوری در خانه‌های‌مان دارند یا سهمی از سرانه مطالعه ما را هم به خودشان اختصاص داده‌اند؟
هر چند سرانه مطالعه در میان ایرانیان، بسیار پایین است اما در کتاب‌های کلاسیک و نوکلاسیک چه سهمی از این سرانه را به خود اختصاص می‌دهند؟ آیا ایرانی‌ها علاقه‌ای به خواندن کتاب‌های متاخرین خود دارند یا ترجیح می‌دهند کتاب‌های کلاسیک غربی را مطالعه کنند؟ اصلا آثار کلاسیک چقدر در بین مردم شناخته شده هستند؟ آیا شناختن حافظ، سعدی، مولانا و فردوسی کافی است؟ نسترن، در دانشگاه ادبیات فارسی خوانده و یک کتابخوان حرفه‌ای است. او بسیاری از کتاب‌های کلاسیک ایرانی را (حداقل آنهایی که در ایجاد جریان‌های خاص در تاریخ ادبیات ایران تاثیرگذار بوده‌اند) مطالعه کرده است. نسترن مطالعه این آثار را از چندین وجه حائز اهمیت می‌داند و به «ابتکار» می‌گوید: ما زمانی که آثار کلاسیک فارسی را مطالعه می‌کنیم به عنوان یک فارسی‌زبان با کلماتی روبه رو می‌شویم که در حالت عادی احتمالا اصلا به گوش‌مان نخورده است و اتفاقا می‌توانیم در مکالمات روزمره‌مان از آنها استفاده کنیم. مثلا کلمه «جان‌دار» در تاریخ بیهقی به جای «محافظ» و «بادیگارد» استفاده شده است و ما به راحتی می‌توانیم این کلمه را جایگزین معادل‌های عربی و انگلیسی کنیم.
او ادامه می‌دهد: از سوی دیگر بسیاری از این کتاب‌ها از لحاظ تاریخی حائز اهمیت هستند. به طور مثال تاریخ بیهقی روایتگر بخش مهمی از تاریخ این سرزمین است. همچنین این آثار از نظر روایی هم بسیار مهم هستند، یعنی مخاطب با خواندن آن دچار کسالت نمی‌شود. آثار کلاسیک فارسی کاملا فراز و فرود‌های آثار امروزی را دارند. حتی بسیاری، این آثار را با معیارهای ادبی غربی می‌سنجند و شاهد انطباق بسیار زیادشان با معیارهای ادبی غرب هستند. از این گذشته چه ایرادی دارد که ما با فرهنگ پیشین خودمان که می‌توانیم از لابه‌لای همین سطرها بیابیمش بیشتر آشنا شویم؟ یه همین دلیل این آثار دارای ارزش بسیاری برای مطالعه هستند.
امروز شاید استقبال مخاطب از آثار متاخرین غربی بیشتر از آثار کلاسیک فارسی باشد، اما دلیل چیست؟ چرا مردم با ادبیات کهن غرب ارتباط بیشتری برقرار می‌کنند تا آنچه که از دل فرهنگ ایرانی بیرون آمده است؟ نسترن معتقد است: فضا و جو جامعه امروز بیشتر به این سمت رفته که خواندن آثار غربی یک نوع پز روشنفکری به حساب بیاید، مد روز خواندن چنین آثاری است. البته نباید فراموش کنیم که آثار کلاسیک غربی به زبان امروزی ترجمه شده‌اند و خواندن آنها ساده‌تر از خواندن ادبیات کلاسیک فارسی است. آدم‌ها تنبل شده‌اند، به هر حال خواندن ترجمه‌ها ساده‌تر است. به همین دلیل برخی از ناشران اقدام به بازنویسی برخی از آثار کلاسیک فارسی به زبان ساده کرده‌اند. جعفر مدرس‌صادقی یکی از کسانی است که چنین آثاری را منتشر کرده‌اند اما به نظر من این کار کاملا غلط است، چون بخشی از زیبایی‌های خواندن کلیله و دمنه یا تاریخ بیهقی و ... به دلیل جذابیت همان متن اصلی است. چنین بازنویسی‌هایی فقط برای آشنایی با محتوا و رفع کنجکاوی مناسب هستند.
اما مطالعه آثار افرادی که صدها سال پیش از ما زیسته‌اند چقدر در نوع نگاه و جهان‌بینی ما به عنوان مخاطب قرن 21 اثرگذار است؟ نسترن می‌گوید: بسیاری از مواقع کسانی که اهل مطالعه نیستند به من می‌گویند به من کتابی تاثیرگذار معرفی کن. بسیاری به دنبال خواندن کتابی هستند که بتواند جهان‌بینی و ساختار ذهنی‌شان را متحول کند. من موافق این ماجرا نیستم. درست است که کسی که کتابی مطالعه میکند با پیش از مطالعه آن کتاب تفاوت دارد، اما تغییر در جهان‌بینی حاصل گذر زمان و مطالعه فراوان است.
سعید، یکی دیگر از کسانی است که مطالعه و کتاب بخشی از دغدغه‌های روزانه‌اش به شمار می‌رود. او مقایسه بین اقبال مردم به ادبیات کلاسیک غربی و فارسی را نادرست می‌داند و درباره علت آن به «ابتکار» می‌گوید: ادبیات کلاسیک ما به شدت ثقیل، اکثرا عارفانه یا فلسفی هستند. ما در میان آثار ادبی کلاسیک‌مان ما چندان نثر سلیسی نداریم. اما زمانی که به سراغ ادبیات کلاسیک جهان می‌رویم، کمتر سفرنامه یا شعر کلاسیک غربی را می‌خوانیم، بیشتر داستان و رمان‌های کلاسیک غربی بین ایرانی‌ها طرفدار دارند. به دلیل ترجمه شدن به فارسی معیار و همچنین وجود مترجم‌های خوب، آثار کلاسیک غربی با استقبال بیشتری روبه‌رو میشود. به طور مثال اشخاصی مثل اسدالله امرایی یا احمد شاملو هر اثر غربی را به بهترین شکل ممکن به فارسی برمی‌گرداندند. اما این اساطیر معاصر ما هیچ کدام نمی‌توانند کمکی به سهل‌الفهم شدن کتاب‌های اساطیر کلاسیک ما کنند. به همین دلیل وقتی می‌خواهند شعر حافظ را عام‌الفهم کنند، حاصل تقریبا ربطی به شعر اصلی ندارد.
او ادامه می‌دهد: نمی‌توان کاری در این زمینه انجام داد. باید برای مطالعه آثار اصیل فارسی اصل نثر را خواند و همزمان به دنبال معانی لغات و اصطلاحات به‌کار رفته در آن گشت ولی در ترجمه در فهم آثار کلاسیک غربی به شدت به مخاطب کمک میکند.
سعید آثار ادبی کهن فارسی را در مقابل آثار ادبی کهن غربی مظلوم می‌داند و نگاه حاکمیت به ادبیات و مقوله فرهنگ را دلیل این مظلومیت بیان میکند. او ادامه می‌دهد: متاسفانه بالادستی‌ها و نهادهای حاکمیتی نگاه درستی به ادبیات و فرهنگ ندارند. اگر کمکی هم به یک نوع از ادبیات کلاسیک میشود، اشخاص خودشان در این جهت گام برمی‌دارند، این افراد یا پی نان هستند یا پی نام و یا واقعا از سردلسوزی در این راه حرکت می‌کنند، در هر صورت این اقدام با هر نیتی، به نفع جامعه تمام میشود.
اما راهکار چیست؟ سعید می‌گوید: یکی از راه‌حل‌ها صوتی کردن این آثار است، چون خوانش صحیح این آثار قدم بلندی در جهت درک و فهم معانی آنها است. اما موضوع عدم وجود علاقه در این زمینه است. نمی‌شود به راحتی هر کسی را به عطار یا سفرنامه‌های قدما علاقه‌مند کرد. آموزش و پرورش هم در این راستا اقدامی نمی‌کند، گویا دغدغه‌ای هم در این راستا ندارد. ما در دهه شصت اثر کم‌رنگی از آثار قدما را می‌دیدیم اما در کتب درسی امروز، به بهانه‌های مختلف تقریبا اثری از آثار ادبی کهن فارسی نمی‌بینیم. بهانه هرچه که باشد، بهانه ناصوابی است و به ادبیات فارسی و آینده‌اش لطمه خواهد زد.
سایر اخبار این روزنامه
علی مطهری مطرح کرد
انتقاد نائب رئیس مجلس از برخورد دوگانه با دو رئیس جمهوری پیشین
«ابتکار» پدیده فروش سکه دی ماه 97 به ارزش 2 میلیون تومان را زیر ذره بین قرار داد
سازوکار سانسور در صداوسیما بررسی شد
آباژورهای جام جم
محمد صادق جنان صفت
شلیک به بانک مرکزی ازترس بازگویی همه واقعیت ها
«ابتکار» حمله سایبری به دیتاسنترهای ایران را بررسی میکند
روزی که اژدها اینترنت را خورد !
«ابتکار» از جلسه کمیسیون مشترک اصلاح ساختار دولت در راستای رفع مشکلات ادغام وزارتخانه‌ها گزارش می‌دهد
«ابتکار» حال و هوای مردم را در تعطیلات سال جدید بررسی کرد
امید؛ گمشده نوروز 96
جایگاه ادبیات کلاسیک در سرانه مطالعه ایرانیان کجاست؟
انتخاب سخت میان کلاسیک های مشهور و تازه‌های محبوب
بهرام زند در 69 سالگی چشم از جهان فروبست
خاموشی یک صدای خاطره انگیز
آمریکا 24 شهروند و 14 شرکت روسیه را به بهانه فعالیت‌های خرابکارانه مسکو علیه کشورهای غربی مورد تحریم قرار داد
پرسپولیس بالاخره برد
دبل قهرمانی
لاریجانی در دیدار با رئیس سازمان صدا و سیما:
بخش زیادی از منابع بانک ها زمین گیر است
نماینده مردم تهران:
شهردار تهران تحت فشار قرار گرفته است
